Adem in, Adem uit

Yoga als sport- of ontspanningsmethode; wat doet het wel en wat doet het niet?

Afgaande op het aantal mensen dat voorbijloopt –of fietst met yogamatjes kreeg ik het idee dat ik zo ongeveer de laatste persoon op aarde was die het eens ging proberen. Terwijl ik mezelf tijdens een Bikram yoga sessie zwetend en puffend in de meest onmogelijke posities probeerde te manoeuvreren, vroeg ik me af wat de wetenschap over deze en andere vormen van yoga zegt.

Veel mensen doen aan yoga om te ontspannen, om leniger te worden of om af te vallen (of alledrie). De meest voorkomende vorm van yoga in Nederland is de hatha yoga (klassieke yoga) die uitgaat van een reeks van ontspanningsoefeningen in de vorm van asana’s (lichaamshoudingen) en pranayama’s (ademhalingsoefeningen). Deze vorm van yoga dateert uit het begin van de zeventiende eeuw, maar is een verzameling van nog oudere ontspanningstechnieken uit India. Met name in het begin van de vorige eeuw is een sterke modernisering in India ontstaan door invloed van Westen. Verschillende hatha yoga leraren zijn naar het Westen gekomen om een gemoderniseerde en toegankelijkere versie van deze yogavorm te introduceren. In Nederland deed yoga pas zijn intrede in de jaren vijftig, waarbij de nadruk steeds lag op ontspanning.

Naarmate yoga steeds populairder werd in Europa en de VS, is er steeds meer onderzoek gedaan naar de effecten. Uit deze studies komt een indrukwekkende lijst met positieve effecten naar voren, zowel op psychologisch als fysiek niveau.

Uit het onderzoek van Javnbakht, Hejazi Kenari en Ghasemi (2009) bleek dat mensen minder angstgevoelens ervaren nadat zij yoga hebben beoefend. In specifiekere zin bleek uit onderzoek van Uebelacker, Epstein-Lubow, Gaudiano, Tremont, Battle & Miller (2010) dat yoga een effectieve manier is om mensen met een depressie minder angstgevoelens te laten ervaren. Daarnaast verbetert het humeur en energieniveau na een yogaklasje te hebben bijgewoond en voelen mensen met gezondheidsproblemen zich meer ontspannen en ervaren zij minder pijn en vermoeidheid (Distasio, 2008). Malathi en Damodaran (1999) vonden zelfs een effect van yoga op examenstress: studenten die aan yoga deden in hun examenperiode ervoeren zowel voor als tijdens de toets minder zenuwen, konden zich beter concentreren en voelden zich zekerder en minder snel geïrriteerd door kleine dingen. Daarnaast werd er door Lavey, Sherman, Mueser, Osborne, Currier, en Wolfe (2005) een effect gevonden op humeur bij psychiatrische patiënten: zij ervoeren minder angst, spanning, negatieve gevoelens, agressie, vermoeidheid en verwarring na een yogasessie.

Met zo’n lijst is het niet verwonderlijk dat veel mensen hun toevlucht zoeken tot het beoefenen van yoga; ontspanning is een kostbare gemoedstoestand in de hectische levens die veel mensen leiden, om nog maar te zwijgen van de andere positieve effecten van yoga.

Is yoga dan dé manier van bewegen die eigenlijk iedereen aan te raden is? Een sport die zoveel positieve effecten heeft dat het bijna onvoorstelbaar is dat niet heel Nederland af en toe in de omlaag kijkende hondhouding op de yogamat ligt? Het antwoord hierop is ‘nee’. Ondanks de vele positieve punten is er ook het een en ander aan te merken op yoga.

Een belangrijk punt is bijvoorbeeld dat yoga eigenlijk niet echt een sport is. Dit hoeft niet iets negatiefs te zijn, ware het niet dat veel yoga-beoefenaars het wel zien als een sport en als (bijvoorbeeld) een goede manier om af te vallen. Hoewel er bij hatha yoga veel oefeningen worden gedaan om de flexibiliteit van het lichaam te verhogen, wordt er weinig gezweten. Er wordt wel ontspannen, maar calorieën worden er nauwelijks verbrand. Een onderzoek van Boehde en Porcari (2005) laat zien dat je tijdens een hatha yoga sessie van vijftig minuten ongeveer net zoveel calorieën verbrandt als een langzame wandeling van vijftig minuten. Bij Poweryoga (een iets actievere vorm van yoga) verbrandt men in deze tijd slechts 237 calorieën, wat vergelijkbaar is met een milde aerobic workout. Dus als je letterlijk wilt yoga’en tot je een ons weegt, is het misschien beter een wat grondigere vorm van lichaamsbeweging op te zoeken.

Maar is er dan geen type yoga die intensiever is en die kan dienen als meer dan slechts een manier om leniger en ontspannen te worden? Sinds kort wel en het heet Bikram yoga. Bikram yoga is een nieuwe, hippe vorm van yoga die steeds meer aan populariteit wint in Nederland. De grondlegger van Bikram yoga, de Indiase yoga goeroe Bikram Choudhury, introduceerde deze vorm van yoga begin jaren tachtig in de VS. Tijdens een sessie Bikram Yoga wordt steeds dezelfde serie van 26 klassieke yogahoudingen en twee ademhalingsoefeningen in een verwarmde ruimte van rond de veertig graden Celcius uitgevoerd. De theorie hierachter is dat de warmte voor extra flexibiliteit van het lichaam zorgt, waardoor de kans op blessures klein is. Uit het bovengenoemde onderzoek van Boehde en Porcari blijkt dan ook dat tijdens een Bikram yogasessie men gemiddeld zevenhonderd calorieën verbrandt, wat zo ongeveer gelijkstaat met een uur lang baantjestrekken in het zwembad. Enkele beroemde beoefenaars zijn Lady Gaga, Madonna, Gwyneth Paltrow en Quincy Jones.

Is Bikram yoga dan de vorm van yoga die iedereen aan te raden valt? Op het eerste gezicht lijkt het een aantrekkelijke combinatie tussen yoga en intensief sporten: je verbrandt niet alleen een behoorlijk aantal calorieën maar je pakt ook nog eens de voordelen van hatha yoga mee. Niet te vroeg gejuicht, want ook aan Bikram yoga kleven problemen.

Ondanks dat door Bikram Choudhury wordt beweerd dat Bikram yoga in principe voor iedereen geschikt is, wordt door de National Center for Complementary and Alternative Medicine (NCCAM) deze vorm van yoga afgeraden voor onder andere mensen met rug- en wervelkolomproblemen, een te hoge- of lage bloeddruk en oorproblemen. Daarnaast blijkt de hitte waarin de oefeningen moeten worden gedaan voor veel mensen problematisch te zijn. Er wordt door beoefenaars regelmatig melding gemaakt van (neigingen tot) flauwvallen, overgeven en soms zelfs een hitteberoerte (Lycholat, 2011).

Daarnaast loopt er al langere tijd een copyrightconflict tussen Bikram Choudhury en een aantal yogastudio’s. Bikram heeft in de VS namelijk het copyright geclaimd over de volgorde van hatha yoga houdingen die tijdens een Bikram yogasessie worden uitgevoerd. Hier bestaat in de yogawereld behoorlijk wat controverse over, aangezien veel beoefenaars en instructeurs van mening zijn dat de eeuwenoude houdingen niet ge-copyright kunnen worden. Bikram Choudhury houdt hier een andere mening op na en heeft dan ook een flink legertje advocaten in de arm genomen om zowel grote als kleine yogascholen aan te klagen als zij Bikram Yoga-sessies aanbieden zonder hem te betalen. Hoewel veel rechtzaken nog lopende zijn, heeft hij toch al flinke bedragen binnengehaald door een financiële regeling te treffen met yogascholen die een rechtzaak niet aandurfden of niet konden betalen.

Het blijkt wel dat er heel wat over de verschillende vormen van yoga te zeggen valt; zowel in positieve als negatieve zin. Maar uiteindelijk draait het er vooral om of en welke vorm van yoga je zelf prettig vindt om te beoefenen; voor de ontspanning, meer flexibiliteit of om af te vallen. Bedenk alleen wel altijd of de reden waarom je aan een bepaalde vorm van yoga doet ook echt wel echt de juiste is; wil je alleen maar ontspannen en leniger worden of wil je ook afvallen? Waar je ook voor kiest, vergeet nooit om even de wetenschap achter de (yoga)praktijk te checken!

Referenties

Uebelacker, L.A., Epstein-Lubow, G., Gaudiano, B.A., Tremont, G., Battle, C.L. & Miller, I.W. (2010). Hatha yoga for depression: critical review of the evidence for efficacy, plausible mechanisms of action, and directions for future research. Journal of Psychiatric Practice, 16(1), 22–33.

Javnbakht, M., Hejazi Kenari, R. & Ghasemi, M. (2009). Effects of yoga on depression and anxiety of women. Complementary Therapies in Clinical Practice, 15(2), 102–104.

Woolery, A., Myers, H., Sternlieb, B. & Zeltzer, L. (2004). A yoga intervention for young adults with elevated symptoms of depression. Alternative Therapies, 10(2), 60–63.

Smith, C., Hancock, H., Blake-Mortimer, J. & Eckert, K. (2007). Randomised comparative trial of yoga and relaxation to reduce stress and anxiety. Complementary Therapies and Medicine, 15(2), 77–83.

Malathi, A. & Damodaran, A. (1999). Stress due to the exams of medical students - Role of yoga. Indian Journal of Physiolpharmicoly, 43(2), 218–224.

DiStasio, S.A. (2008). Integrating yoga into cancer care. Clinical Journal of Oncology Nursing, 12(1), 125-130.

McIver, S., O'Halloran, P. & McGartland, M. (2009). Yoga as a treatment for binge eating disorder: A preliminary study. Complementary Therapies in Medicine, 17(4), 196–202.

Lavey, R., Sherman, T., Mueser, K.T., Osborne, D.D., Currier, M. & Wolfe, R. (2005). The effects of yoga on mood in psychiatric inpatients. Psychiatric Rehabilitation Journal, 28(4), 399-402.

Lycholat, T. (2011). Bikram Yoga: What’s the Science? Fitness, 1, 12-14.

Farrell, Maureen (2009, September 3). Bikram Yoga’s New Twists. Forbes.com.

De Beïnvloedbare Bankier

Hoe omgevingsfactoren van een brave bankier een sluwe profiteur kunnen maken...

Sinds het begin van de financiële crisis buitelen experts over elkaar heen om te verklaren waarom het bij zoveel banken zo catastrofaal mis is gegaan. Sommigen zoeken hun toevlucht bij verklaringen rondom het systeem: Banken werden nauwelijks of slecht gereguleerd. Instellingen functioneerden niet naar behoren Opgestelde regels en richtlijnen waren niet adequaat genoeg of ze werden stomweg genegeerd. Er werd niet gecommuniceerd tussen verschillende betrokken partijen, zodat de immense omvang van de crisis pas echt duidelijk werd op het moment dat hij al gearriveerd was. Andere verklaringen richten zich vooral op de incompetentie of vermeende kwaadwilligheid van de bankiers. Bankbestuurders waren incapabel. Bankiers wisten niet genoeg af van hun eigen financiële producten en namen desondanks extravagante risico’s met diezelfde producten. Er werden gigantische bonussen uitgekeerd, ongeacht of de bestuurder of bankier die wel verdiende (op de lange of korte termijn). En vervolgens negeerden bankiers en hun bestuurders de tekenen aan de wand van de dreigende ineenstorting van het economische kaartenhuis en probeerden tot de laatste minuut zichzelf te verrijken.

Is uit deze verklaringen de conclusie te trekken dat het systeem verrot is? Wellicht. Dat bankiers en bestuurders egocentrisch hebben gehandeld en daarmee miljoenen mensen schade hebben berrokkend? Zeker. Maar betekent dit dan dat bankiers overwegend slechte mensen zijn? Absoluut  niet. En wel om het volgende:

De keuzeprocessen van de mens hangen van complexiteit aan elkaar. Een ingewikkelde mix van factoren binnen de thema’s genen, opvoeding en omgeving, bepaalt hoe een persoon handelt. Hoewel de wetenschappelijke stroming van de psychologie een dappere poging doet deze berg factoren te ontcijferen en te identificeren, blijft het onmogelijk precies te zeggen hoeveel genen, hoeveel opvoeding en hoeveel omgeving bepaalt hoe een persoon handelt. Toch kan er gesteld worden dat de factor omgeving een behoorlijke impact heeft op de beslissingen die mensen maken en handelingen die mensen uitvoeren. Zeker als het gaat om handelingen die men overwegend categoriseert als ‘slecht/boosaardig/misdadig’. Denk bijvoorbeeld aan het beroemde Stanford Prison Experiment van Philip Zimbardo (1973): zet een aantal personen in een gevangenissituatie, deel ze at random in als bewaker of als gevangene en zie hoe de hoofdzakelijk brave burgers die compleet toevallig de rol van bewaker hebben gekregen, binnen een paar dagen de mensen in de rol van gevangene treiteren en mishandelen. Een ander voorbeeld is het experiment van Stanley Milgram (1963): hij keek in hoeverre autoriteit en omgeving een random persoon ertoe konden brengen potentieel dodelijke schokken aan een andere persoon (in het experiment natuurlijk een acteur) toe te dienen. Schokkend genoeg bleek 65 procent van de deelnemers bereid onder druk van een testleider met een witte labjas de dodelijke schokken te geven. Trillend als een eikenblad, dat wel, maar ze deden het toch.

Wat betekenen deze bevindingen nu eigenlijk voor de bankiers in de economische crisis? In ieder geval dat de omgeving waarin zij zich bevonden waarschijnlijk veel prikkels bevatte om zéér risicovol gedrag te blijven vertonen, ondanks dat de risico’s op een gegeven moment onverantwoord werden. Maar waar uitte zich dat dan in?

Ten eerste de exorbitante bonussen die de bankiers en bestuurders ontvingen voor hun werk. De inkomens inclusief bonussen van Citigroup-medewerkers (één van de zeven grootste Wall Street bedrijven in de eerste tien jaar van de 21^ste eeuw; de andere zes zijn/waren Bear Stearns, JPMorgan Chase, Goldman Sachs, Morgan Stanley, Merrill Lynch en de Lehman Brothers) kwam volgens de krant The Guardian[1] uit op € 25,9 miljard tijdens de eerste negen maanden van 2008. Hoewel deze bonussen nu, bijna drie jaar later, enigszins bijgesteld zijn, zijn ze nog steeds niet mis. The Washington Post[2] heeft berekend dat de zogeheten ‘Wall Streeters’ per werknemer nog steeds tussen de 100.000 en 1 miljoen dollar mee naar huis nemen. En hoewel dat bijna 30 procent lager is dan in het verleden, krijgen de meeste financiële mannen (en een zeer miniem aantal vrouwen, maar daarover straks meer) toch het grootste gedeelte van hun salaris in de vorm van een bonus. Maar dit jaar is het verschil, volgens The New York Times[3], dat alleen werknemers die zéér excellent presteren een bonus krijgen. Volgens dit concept (dat al jaren in andere bedrijfstakken wordt gehanteerd), zal de rest van Wall Street qua bonussen de broekriem moeten aantrekken. En daar zit nu juist het probleem. De bonus is jaren losgekoppeld geweest van daadwerkelijke prestatie. Ook al draaiden banken verlies of pakte een beslissing verkeerd uit; toch ontving men een bonus. En als een beslissing geweldig uitpakte, werden gouden bergen over de bankiers uitgestort. Oftewel, de bankier had niets te verliezen, alleen maar méér te winnen.

Daarnaast valt er iets te zeggen over de termijn waarop een financiële handeling of beslissing winstgevend bleek te zijn. Veel financiële producten waar gigantisch veel geld mee is verdiend, bleken later onderdeel uit te maken van een kaartenhuis die inmiddels is ingestort. Op korte termijn waren deze producten winstgevend, maar op lange termijn bleken ze rampzalig voor de hele economie te zijn. Maar ondervonden de bestuurders en bankiers de negatieve effecten van de crisis terwijl de banken omvielen? Nauwelijks, aangezien de grootste verliezers de ‘gewone’ belastingbetalers waren: Zij financierden uiteindelijk de kapitaalinjecties en de reddingsfondsen,  zodat de banken zich staande konden houden (en weer bonussen konden uitbetalen).

Kort gezegd konden bankiers en bestuurders enorme risico’s nemen, zonder dat zij zelf risico liepen (of het gevoel hadden risico te lopen). Dit nodigt niet uit tot voorzichtig gedrag. Maar waren er dan geen collega’s, managers of bestuurders die aan de bel trokken? Was er dan intern niemand die aangaf dat de risico onaanvaardbaar werden en hier verandering in moest komen? Hoe kon een gehele kudde bankiers als een stel lemmingen op de afgrond aflopen, zonder te stoppen bij het vooruitzicht geen grond meer onder de voeten te hebben?

Dit kan voor een groot deel te wijden zijn aan het sociaal-psychologische fenomeen ‘groepsdenken’ (groupthink). Bij groepsdenken wordt een groep van in beginsel bekwame personen zodanig beïnvloed door groepsprocessen, dat de kwaliteit van groepsbesluiten vermindert. Bijvoorbeeld door groepsdruk. Dit is goed te zien in een sociaal-psychologisch experiment van Solomon Asch (1956). Hij liet lijnstukken van duidelijk verschillende lengte beoordelen door zeven proefpersonen. Zes hiervan waren handlangers van Asch zelf. Als de zes handlangers voor een duidelijk verkeerd antwoord kozen, conformeerde 75 procent van de proefpersonen zich hier minstens één keer aan. Gemiddeld conformeerde iedere proefpersoon zich op 35 procent van de beoordelingstaken. Dit ondanks dat ze na het experiment aangaven dat ze zeker wisten dat de andere zes proefpersonen het fout hadden. Bij de keren dat ze niet conformeerden gaven ze daarnaast aan dat ze grote groepsdruk voelden dit wel te doen. Wat wil dit zeggen? Dat men over het algemeen niet graag anders handelt of beslist dan de rest van de groep. Zeker als de rest van de groep uniform is in zijn beslissing. De uniformiteit en homogeniteit in de wereld van de bankiers leidt dan ook niet tot een uitnodigende omgeving om eens even flink te klokkenluiden. Maar hoe weten we eigenlijk dat bankiers daadwerkelijk zo’n homogene groep zijn? We kennen in ieder geval één specifieke eigenschap die de overgrote meerderheid van de bankiers delen; een overvloed aan het hormoon testosteron.

Juist, de meeste bankiers (en dan vooral de investment bankers) zijn mannen. Volgens de Washington Post[4] nemen vrouwen slechts 17 procent van de zakelijke bestuursfuncties en 2,5 procent van de CEO functies op Wall Street in. Daarbij is maar 3 procent van de invest bankers vrouw. Er is behoorlijk veel onderzoek gedaan naar risicovol gedrag bij mannen en vrouwen. Barber en Odean (2001) vonden bijvoorbeeld dat mannen substantieel meer zelfvertrouwen hebben (ook als dit niet terecht is) in financiële markten. John Coates, een neuroeconoom, publiceerde in 2008 en 2010 een onderzoek waarin hij keek naar de relatie tussen het nemen van risico’s en het hormoon testosteron. Een aantal bevindingen uit deze twee onderzoeken zijn:

·      Als groepen jonge mannen pornografische plaatjes van vrouwen zien (dit verhoogt het testosteron niveau) en zij vervolgens gevraagd worden te kiezen tussen veilige en risicovolle investeringen, kiezen zij vaker voor risicovolle investeringen dan mannen die geen pornografische plaatjes van vrouwen hebben gezien.

·      De hersenen van mannen hebben de neiging in activiteit te minderen zodra zij een deal hebben voorgesteld en wachten op een antwoord. Scans laten zien dat vrouwelijke hersenen actief blijven om te analyseren of zij de juiste stap hebben gemaakt.   

·     Mensen zijn één van de enige dieren die directe bevrediging van een behoefte kunnen uitstellen om een lange termijn bevrediging na te streven (een functie van de prefrontale cortex). Maar de prefrontale cortex is pas volledig ontwikkeld na het dertigste levensjaar en later bij mannen dan bij vrouwen. Voordat dit gebeurt zijn mensen eerder geneigd directe bevrediging voor hun behoeftes te zoeken.

·    Op dagen dat de traders op de beursvloer meer verdienden dan hun maandelijkse salaris steeg hun testosteronniveau significant.

Wat wil dit zeggen? In principe alleen dat mannen blijkbaar meer geneigd zijn risico’s te nemen en teveel (onterecht) zelfvertrouwen bezitten bij het handelen in financiële producten. En dat het hormoon testosteron hier waarschijnlijk een factor in is. Wil dit dan zeggen dat de dominantie van de mannen binnen de financiële markt dé oorzaak is van de financiële crisis? Zeker niet. Maar wellicht is het oftewel een van de veroorzakers, oftewel een versterker van de andere factoren die ten grondslag aan de crisis liggen geweest.  Zoals eerder gesteld is blijft het voorspellen en verklaren van menselijk gedrag een tricky business.

Maar wat kan uit al het voorgaande nu wel geconcludeerd worden? Voornamelijk dat er een aantal bijzonder sterke omgevingsfactoren zijn geweest die (mede) ervoor hebben gezorgd dat de wereldeconomie er nu op een bijzonder slechte manier voorstaat. Omgevingsfactoren zoals een ongezonde bonuscultuur en daaruit volgend een grote prikkel om enorme risico’s te nemen. Risico’s die zorgden voor een onmiddelijke bevrediging van de bonusprikkel, zonder dat er werd gekeken naar de lange termijn. Risico’s die de overwegend mannelijke populatie van bankiers toch al geneigd waren te nemen dankzij torenhoge testosteronlevels, waarbij de kans op succes ook nog eens structureel werd overschat. En een sterke cultuur van conformisme (mede) veroorzaakt dóór die homogeniteit. Al deze ingrediënten zijn in de bittere soep van de economische crisis beland. Er zwemmen in de pan ongetwijfeld meerdere bestanddelen rond; zowel omgevingsgerelateerd als persoonsgebonden. Maar dat we hem uiteindelijk met z’n allen moeten opeten, is iets wat zeker is.

Referenties

Artikelen

Asch, S. E. (1956). Studies of independence and conformity: A minority of one against a unanimous majority. Psychological Monographs, 70, (whole no. 416).

Barber, B. M. & Odean, T. (2011). Boys will be Boys: Gender, Overconfidence and Common Stock Investment. Quarterly Journal of Economics, 66, 261-292.

Coates, J. M., Gurnell, M. & Sarnyai, Z. (2010). From molecule to market: steroid hormones and financial risk-taking. Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Science, 365(1538), 331-43.

Coates, J. M. & Herbert, J. (2008). Endogenous steroids and financial risk taking on a London trading floor. Proceedings of the National Academy of Science of the United States of America, 105(16), 6167-72.

Haney, C., Banks, W. C. & Zimbardo, P. G. (1973). Interpersonal dynamics in a simulated prison. International Journal of Criminology and Penology, 1, 69–97.

Milgram, S. (1963). Behavioral Study of Obedience. Journal of Abnormal and Social Psychology, 67(4), 371–8.

Websites

Sullivan, K. & Jordan, M (2009, februari  11). In Banking Crisis, Guys get the Blame: More Women Needed in Top Jobs, Critics Say, Washington Post Foreign Service, opgehaald op 11 december, 2011, van http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2009/02/10/AR2009021002398.html?sid=ST2009021003385

Bowers, S. (2008, oktober 17). Wall Street in $70bn Staff Payout. The Guardian, opgehaald op 11 december, 2011, van http://www.guardian.co.uk/business/2008/oct/17/executivesalaries-banking

McGregor, J. (2011, november 8). The Backwards Wall Street Bonus. Washington Post, opgehaald op 11 december, 2011, van http://www.washingtonpost.com/blogs/post-leadership/post/the-backwards-wall-street-bonus/2011/04/01/gIQAimIs0M_blog.html

Craig, S. (2011, November 7). Wall Street pay is expected to drop 20 to 30 percent. The New York Times, opgehaald op 11 december, 2011 van http://dealbook.nytimes.com/2011/11/07/wall-st-pay-is-expected-to-drop-20-to-30/?hp

---

[1] http://www.guardian.co.uk/business/2008/oct/17/executivesalaries-banking

[2] http://www.washingtonpost.com/blogs/post-leadership/post/the-backwards-wall-street-bonus/2011/04/01/gIQAimIs0M_blog.html

[3] http://dealbook.nytimes.com/2011/11/07/wall-st-pay-is-expected-to-drop-20-to-30/?hp

[4] http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2009/02/10/AR2009021002398.html?sid=ST2009021003385

Seks Misbruik

Het wordt meestal gezien als een plezierige activiteit: seks. Een intieme gebeurtenis tussen twee (of meer) personen die hebben ingestemd met datgene wat er plaatsvindt. Een moment waarbij genot, voortplanting of de ultieme uiting van liefde centraal staat. Maar wat als iemand een ander tot seks dwingt, en een daad van liefde en genot tot een daad van dwang en macht maakt?

Bij een verkrachting wordt een persoon door een ander gedwongen tot seks, vaak onder dreiging van psychisch of fysiek geweld. Dit wordt in Nederland gezien als een misdrijf en in de praktijk krijgen veroordeelde verkrachters, afhangend van de omstandigheden, een taak- of een gevangenisstraf. Onafhankelijk van of men dit over het algemeen een juist vonnis vindt, biedt het een interessant perspectief voor evolutionair psychologen. Onder deze evolutionair psychologen rijst allereerst de vraag in hoeverre verkrachting in Nederland nog evolutionair te verklaren valt: vroeger bestond er nog de ‘beloning’ voor het verspreiden van genetisch materiaal als de vrouw zwanger werd. Nu lijkt die kans steeds kleiner in een wereld waarin abortus en anticonceptiemiddelen steeds toegankelijker worden. Daarnaast kan het de dader tijd in de gevangenis kosten en wordt het daarna met een strafblad moeilijk een baan te vinden.

Over het algemeen overheerst de mening dat verkrachting een bijproduct is van een combinatie van persoonseigenschappen. Evolutionair gezien hoeft het geen voordelen meer op te leveren, zoals dit vroeger wel het geval was. Daarbij lijkt het erop dat het een adaptieve eigenschap is, wat betekent dat het alleen voorkomt bij bepaalde personen of tijdens specifieke omstandigheden. De voornaamste reden voor een verkrachting lijkt dan ook een combinatie van lust, controle en macht te zijn (Archer & Vaughan, 2006).

In de meeste gevallen is de vrouw het slachtoffer en de man de verkrachter.  Dean & Malamuth (1997) onderzochten bij welk type mannen de grootste kans bestond dat ze iemand zouden verkrachten. Zij deden dit door de mannelijke proefpersonen verschillende vragenlijsten te laten invullen, waarin onder andere naar verkrachtingsfantasieën en mate van empathie werd gekeken. Hieruit concludeerden zij dat mannen een grotere kans hebben een verkrachter te worden als zij een lage mate van empathie, een hoge mate van masculine aggressiviteit (bijv. aggressie tegen andere mannen) en een drang naar onpersoonlijke seks hebben.

Als de verkrachting niet plaatsvindt in een rechtstaat zoals Nederland, maar in een oorlogssituatie of in een land waarin er nauwelijks straffen op staan liggen de zaken anders. Tijdens de Vietnamoorlog, de oorlog in Bosnië of de Japanse bezetting van Nanking kwam verkrachting van burgers door soldaten veelvuldig voor. Uit een rapport van Amnesty International uit 2004 blijkt dat het bij deze verkrachtingen nauwelijks ging om seksuele bevrediging. Het wordt ingezet als machtsmiddel en wapen.

Massaverkrachtingen die vanuit een militair oogpunt plaatsvinden zijn vaak ‘gunstig’ in strategisch opzicht. Voor kleine groepen soldaten of gewapende rebellen is het risicovol in grote vuurgevechten verzeild te raken, door grote kans op verliezen en overmacht van de tegenpartij. Het is dan makkelijker burgers te intimideren en aan te vallen. Daarbij zorgt een massaverkrachting, in tegenstelling tot een massaslachting, doorgaans voor minder internationale aandacht, wat gunstig is voor de aggressors. Een stapel lijken spreekt voor zich, maar slachtoffers van verkrachting zijn vaak te beschaamd om zich uit te spreken.

In meer ethnische conflicten worden massaverkrachtingen gebruikt om de grenzen tussen groepen opnieuw te trekken en de aanvallende groep als superieur te bestempelen. Door het verkrachten van de vrouwen wordt daarbij het nageslacht van de ‘inferieure groep’ in gevaar gebracht omdat de kinderen die voortkomen uit de verkrachting een andere etniciteit hebben. In de oorlog in Bosnië werd volgens een rapport van de VN systematische verkrachting als strategisch wapen ingezet bij de ethnische zuiveringen die plaatsvonden. Ook verzwakt het de toekomst van de aangevallen groep, zeker bij de conflicten in bijvoorbeeld Soedan (Afrika), omdat het gevaar van HIV/AIDS besmetting zeer groot is en zowel de vrouwen als de kinderen geinfecteerd kunnen raken.

In landen waar geen oorlog heerst en waarin vrouwen per definitie weinig rechten hebben ( het ‘bezit’ zijn van hun familie of echtgenoot) speelt lust van de man wel weer een rol. Maar ook hier wordt het gebruikt als controle- en pressiemiddel. In landen als Kazachstan of Rwanda bestaat er zelfs een sociale acceptatie van het gebruik dat een man zelf zijn vrouw uitkiest, haar ontvoert en verkracht. Aangezien hierna de maagdelijkheid in het geding is en de vrouw misschien zwanger is, heeft zij  geen andere keuze dan met haar verkrachter te trouwen. Eenmaal binnen het huwelijk wordt het hebben van seks met een vrouw tegen haar wil nauwelijks benoemd als verkrachting. De vrouw wordt gezien als bezit van haar man en haar mening op lichamelijk gebied doet er weinig toe. In een review van Watts & Zimmerman (2002) is gekeken naar longitudinale onderzoeken in vijfitg verschillende landen over seksueel geweld tegen vrouwen door hun echtgenoten. Hieruit bleek dat bijvoorbeeld in landen als Canada en Zwitserland tussen de tien en dertien procent vrouwen slachtoffer zijn (geweest) van seksueel misbruik/geweld door hun partner. In Egypte, Zimbabwe en India varieert dit tussen de twintig en vijfendertig procent.

Het feit dat er elke dag een groot aantal vrouwen slachtoffer wordt van seksueel geweld heeft grote gevolgen op zowel individueel als collectief niveau. Uit een onderzoek van Resick (1993) blijkt dat een verkrachte vrouw een grotere kans heeft op angststoornissen, depressie, seksuele problemen en sociale aanpassingsproblemen. In sommige landen kan ze worden verstoten door haar man of zelfs helemaal worden verdreven uit haar gemeenschap. In oorlogssituaties zijn de slachtoffers van verkrachtingen vaak een vergeten groep. In Japan strijden de zogenaamde ‘troostmeisjes’ (vrouwen die gedwongen als prostituees moesten werken voor Japanse soldaten in de Tweede Wereldoorlog) nog steeds om erkenning. In Bosnië bestaat er nog steeds een taboe op de massaverkrachtingen van moslimvrouwen tijdens de Bosniëoorlog, zodat deze vrouwen twee keer slachtoffer zijn geworden: eerst bij de verkrachtingen zelf en daarna doordat ze vergeten zijn. Psychische en fysieke problemen als gevolg van het seksuele geweld zijn daardoor onbehandeld  gebleven.

Volgens de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie is rust en steun van de omgeving als eerste nodig bij de verwerking van een verkrachting. Als het slachtoffer hier behoefte aan heeft kan zij psychotherapie volgen om haar te helpen de traumatische gebeurtenis een plaats te geven. Dit wordt in de meeste gevallen in Nederland volledig vergoed. Als het gaat om de slachtoffers van verkrachting in oorlogssituaties heeft de VN Commissaris voor de Vluchtelingen in 1995 richtlijnen vrijgegeven inzake de preventie en bestrijding van seksueel geweld. Deze richtlijnen bevatten onder andere bepalingen voor de registratie van seksueel geweld, het opleiden en trainen van medewerkers en voor medische zorg en procedures om verder trauma te vermijden bij de slachtoffers.

Het is moeilijk voor slachtoffers van verkrachting seks na verloop van tijd weer te zien als iets fijns. Los van de psychische (en soms ook fysieke) schade na seksueel geweld, is dit een extra last om te dragen. Een eventuele nieuwe relatie begint met een hoop bagage en in sommige culturen is de kans op een echtgenoot of gezin voorgoed verkeken. En al het goede en mooie dat seks kan betekenen - het bedrijven van de liefde, het ervaren van genot, het intieme dat je met iemand deelt - is tot iets lelijks gemaakt. Het is dan ook van groot belang dat er aandacht is en blijft voor slachtoffers van verkrachting. Slachtoffer zijn van verkrachting is verschrikkelijk, maar vergeten worden, beschuldigd worden van uitlokking of verstoting, treft iemand dubbel.

Kirsten

Bronnen

Dean, K. E. & Malamuth, N. M. (1997). Characteristics of men who aggress sexually and of men who imagine aggressing: Risk and moderating variables, Journal of Personality and Social Psychology, 72(2), 449-455.

Archer, J. & Vaughan, A. E. (2001). Evolutionary theories of rape, Sexualities, Evolution & Gender, 3(1), 95-101.

Watts, C. & Zimmerman, C. (2002). Violence against women: global scope and magnitude, The Lancet, 359(9313), 1232-1237.

Resick, P. A. (1993). The Psychological Impact of Rape, Journal of Interpersonal Violence, 8(2), 223-255.

http://www.amnesty.org/en/library/info/AFR54/076/2004 - Amnesty international (2004). Sudan: Darfur: Rape as a weapon of war: sexual violence and its consequences

http://www.reliefweb.int/rw/RWFiles2009.nsf/FilesByRWDocUnidFilename/SNAA-7X94Y8-full_report.pdf/$File/full_report.pdf - UN General Assembly Security Council (2009). Report of the International Tribunal for the Former Yugoslavia)

*Dit artikel is eerder verschenen in het studentenmagazine 'De Spiegeloog'

Trick or Treatment?

Schrijvers: Dr. Simon Singh en dr. Edzard Ernst
Uitgever: W.W. Norton Co., New York, London
ISBN: 978-0-393-06661-6
Datum van publicatie: 2008

In ‘Trick or Treatment’ wordt er kritisch gekeken naar de wereld van de alternatieve medicijnen en therapieën. Wat zegt het wetenschappelijk onderzoek tot nu toe over homeopathie, acupunctuur en andere alternatieve geneeswijzen? De schrijvers zelf, Simon Singh (Phd in deeltjesfysica, auteur en documentairemaker) en Edzard Ernst (’s werelds eerste hoogleraar complementaire geneeskunde), hebben een leesbaar, informatief en razend interessant boek geschreven waarin de meest voorkomende alternatieve therapieën eens scherp onder de loep worden genomen.

In het eerste hoofdstuk van ‘Trick or Treatment’ wordt de vraag ‘Hoe bepaal je wat waarheid is?’ behandeld. Hierin wordt een deel van de geschiedenis van de (reguliere) geneeskunde beschreven. Vroeger was de reguliere geneeskunde namelijk nogal eens dodelijker dan ziektes zelf, en bestond een behandeling voor allerlei kwalen vaak standaard uit aderlating. Hiervoor was geen enkele wetenschappelijke basis en bleek later de patiënt juist te verzwakken in plaats van te genezen. Geen wonder dat er allerlei alternatieve therapieën ontstonden (zoals bijvoorbeeld homeopathie) die in die tijd inderdaad een grotere kans opleverde in leven te blijven dan een bezoek van een dokter of chirurg. Tegenwoordig wordt het belang van grondig onderzoek wel erkend en streng toegepast bij een mogelijk nieuwe behandeling of een nieuw medicijn, voordat deze wordt aangeboden in de reguliere geneeskunde.

In de vier hoofdstukken die volgen worden de vier grote stromingen in de alternatieve geneeswereld behandeld: acupunctuur, homeopathie, chiropractie en fytotherapie (kruidentherapie). De eerste, acupunctuur, is een onderdeel van een behandelmethode die stamt uit de traditionele Chinese geneeskunde. Hierbij worden naalden op zogenaamde acupunctuurpunten in het lichaam gestoken, die storingen van vermeende energiebanen in het lichaam zouden kunnen oplossen. De tweede, homeopathie, is een alternatieve geneeswijze die gebaseerd is op de ideeën van Samuel Hahnemann (1755 – 1843). De homeopathische behandeling bestaat uit het voorschrijven van homeopathica: extreme verdunningen van een bepaalde stof in water of alcohol. De gedachte hierachter is dat na heftig schudden van de oplossing de werking van de grondstof in het oplosmiddel overgaat, zodat de ‘herinnering’ van de stof nog in het water of de alcohol zit.Scheikundig gezien is de stof echter niet of nauwelijks meer aanwezig in de oplossing. Chiropractie is een manuele behandelmethode voor gewrichts- en andere gezondheidsproblemen. Er circuleren nogal wat beweringen vanuit de chiropractie waarvoor geen wetenschappelijk bewijs bestaat (bijvoorbeeld dat een chiropractische behandeling zou helpen tegen astma, hartkwalen, diabetes, verkoudheid en andere kwalen). Chiropractie is dan ook geen medisch specialisme binnen de reguliere gezondheidszorg en wordt nogal eens door niet-artsen uitgeoefend. Tenslotte wordt er gekeken naar fytotherapie. Fytotherapie wordt in de volksmond vaak kruidengeneeskunde genoemd en bestaat uit het behandelen van gezondheidsklachten en ziekten met plantaardige middelen waarvan men een medicinaal effect veronderstelt. Hoewel kruidentherapie een voorloper is van de moderne farmacologie, zetten de auteurs van ‘Trick or Treatment’ hun vraagtekens bij enkele opvattingen die bestaan over kruiden- en plantenmedicijnen.

In het laatste hoofdstuk wordt de vraag gesteld ‘maakt datgene wat waar is eigenlijk wel uit?’ Hier wordt verder ingegaan op de risico’s van alternatieve therapieën en de reden waarom veel mensen, uit alle lagen van de bevolking, toch vaak hun toevlucht zoeken in deze sector. Singh en Ernst weerleggen daarbij veel argumenten die door aanhangers en beoefenaars van alternatieve therapieën worden gebruikt. Bijvoorbeeld het argument dat alles wat ‘natuurlijk’ en ‘traditioneel’ is ook gelijk goed is. Of dat ‘wetenschap de alternatieve medicijnen niet kan testen’ of ‘bevooroordeeld is jegens alternatieve therapieën’.

Dit boek is een absolute aanrader voor iedereen die meer te weten wil komen over de verschillende alternatieve therapieën die er zijn. ‘Trick or Treatment’ maakt gebruik van onafhankelijke en recente onderzoeken. Alternatieve therapieën blijken uit deze onderzoeken vaak niet te werken, of niet te werken voor kwalen waarvan beweerd wordt dat ze wel werken. En de alternatieve medicijnen die wel werkzaam blijken te zijn? Die worden gek genoeg al snel niet meer zo genoemd: die heten namelijk gewoon ‘medicijnen’.

*Dit artikel is eerder verschenen in het studentenmagazine 'De Spiegeloog'

Waarom Wisselvallige Wetenschap?

Welkom op mijn blog 'Wisselvallige Wetenschap'! Ik heb 'm zo genoemd, omdat ik graag over wetenschappelijke thema's schrijf en dit ook voor het grootste gedeelte op dit blog zal doen. Maar hersenspinsels over andere zaken die mij zo nu en dan enorm bezighouden, zouden hier ook zomaar terecht kunnen komen. Vandaar het wisselvallige! Veel leesplezier!